Czasami życie uderza w człowieka każdymi drzwiami, potrącając tak mocno, że uciążliwy ból pozostaje na długo i z trudem ustępuje. „W życiu zdarzają się takie straszne chwile, gdy człowiek nie potrafi pozbyć się jakiegoś przykrego ciężaru, który ciąży mu na sercu”(K. Krúdy). Każdy dzień jest mocowaniem z sytuacjami które pojawiają się nagle i obezwładniają, wywołując reakcję obrony lub najczęściej uniku. Przyglądam się uważnie wydarzeniom które dzieją się obok i wewnątrz mnie, budząc niepokój i otwierając na jeszcze mocniejsze zawierzenie Bogu. „Ludzie to tkaniny, które łatwo się rozdzierają.” Wypadkową samopoznania jest rachowanie indywidualnych cierpień które przeniknięte wiarą stają się trudną, ale zrozumianą tylko w łonie chrześcijaństwa drogą pokory i błogosławieństwa. Miał rację Bierdiajew twierdząc, że w „człowieku przecinają się wszystkie kręgi bytu.” Pedagogia cierpienia otwartego na odkupienie i przeobrażenie. „Przechodzimy przez życie z jednym okiem nadmiernie aż wyostrzonym, z drugim ślepym, zaciągniętym bielem- pisał Herling-Grudziński- Wystarczy, by widzieć ? Nie, nie wystarczy.” W Ewangeliach jakże często Chrystus zdejmuje bielmo z oka patrzącego. Nakłada błoto i ślinę, przemywa wodą, dotyka, nakazuje wbrew przymusowi opornego ciała udać się do sadzawki i zanurzyć w wodzie której zmącenie dokonuje niewidzialna dłoń anioła. Zdejmuje bielmo, zrywa zaćmę; moment drżenia soczewki i przetarcie ciemności, światło i eksplozja barw przenikających widzącego i czyniących widzenie możliwym. Natychmiastowość cudu prężnie wypieranego przez podszepty rozumu uwikłanego w uprzednio nakreśloną diagnozę, pozbawioną zdawać się może nadziei. Uzdrowienie i przeobrażenie serca to najwyraźniejsza z intencji którą kieruje się Chrystus. Niedzielna lektura Ewangelii mówi o kobiecie dotkniętej duchem niemocy, zgiętej w pół i nie mogącej się wyprostować. „I położył na nią ręce, i natychmiast wyprostowała się, i wychwalała Boga”(Łk 13, 13). Ilu to ludzi jest zgiętych w pół- przetrąconych przez życie, unieruchomionych przez dramatyczne sytuacje- sparaliżowanych wewnętrznie tak, że ich całe ciało wyje w konwulsji cierpienia. Dla Niego nie ma rzeczy niemożliwych. Pustynia może stać się rajem; niepłodne łono może zrodzić życie; uschnięte drzewo może wypuścić liście; skamieniałe serce, może miłością nasycić świat; człowiek najbardziej zbydlęcony i odpychający na skutek własnych grzechów, może stać się świętym wydzielającym zapach kwiatów. „W chorobach ciała należy przede wszystkim zatroszczyć się o uzdrowienie duszy”- twierdził Tołmaczew. O czystą i przeźroczystą niczym szkło witraża duszę zabiega Bóg, obezwładniając ją w ekstazie miłości i pochwycenia. Jakże często patrzymy przed siebie i nie potrafimy dostrzec tej wątłej nadziei którą On przemienia w strumień miłosierdzia.

 

Pewien mędrzec w swoich modlitwach nieustannie prosił Boga, by zachował go od życia w interesującej epoce. Nie wiem, czy jego westchnienia spotkały się z satysfakcjonującą odpowiedzią, ale bez wątpienia nasza epoka jest nie tyle intersująca, co intrygująca i pełna nieprzewidzianych zwrotów akcji. „Na odwrót, w świecie pozbawionym nagle złudzeń i świateł człowiek czuje się obcy”- pisał A. Camus. Historia dziejąca się na naszych oczach pęcznieje od nadmiaru wrażeń i niepokojących dywagacji. Paradoksalnie historia nigdy nie jest nudna, zawsze coś w jej wnętrzu poddaje się fermentacji czasu i tętniących w nim wydarzeń. Wczesnochrześcijański apologeta Laktancjusz snuł pesymistyczną refleksję o „czasach gdy sprawiedliwość będzie odrzucona, a niewinność uznana za występek, gdy źli powstaną przeciwko dobrym…” Odnajdujemy tu nutę apokaliptyczną i jakże obecną w tekstach liturgii które to przygotowują nas na misterium Wcielenia. Człowiek przyszłości, którego los stanie się losem Boga. Taką perspektywę nadziei szkicuje również odległy, lecz nie przedawniony w mądrości Orygenes: „Wkraczajmy w nowe życie i wobec Tego, który nas wskrzesił wraz z Chrystusem, ukazujmy się codziennie nowi i, że tak powiem, piękniejsi, gromadząc piękno naszego oblicza w Chrystusie jak w zwierciadle i w Nim oglądając chwałę Pana, przemieniajmy się w ten obraz…” Chrześcijaństwo w czasie Adwentu- jak postrzega to chrześcijaństwo Zachodu- wyzwala się z przeciętności, letargu i lęku. „Kochać niewidzialnego Boga- to znaczy pasywnie otwierać przed Nim swoje serce i czekać na Jego aktywne objawienie tak, żeby w serce wstępowała energia Bożej miłości”(P. Floreński). Kościół przyobleczony w szatę miłości, staje w postawie wyprostowanej i wygląda nadejścia Pana. „Jak w słowie stwórczym odnajdujemy to, co nadaje stabilność naszej egzystencji, tak w Słowie odkupieńczym my, napiętnowani przez grzech, zostajemy całkowicie odnowieni, stajemy się na nowo istotami poświęconymi, obrazowi w nas zostaje przywrócony pierwotny wygląd, stajemy się na nowo obrazem Słowa, które jest obrazem Ojca”(J. Danielou). To również czas próby i postu- udźwignięcia siebie i otaczającej codzienności, którą trzeba otworzyć na powiew Ducha. Życie staje się świętą tęsknotą- epiklezą, aby móc ostatecznie na sposób duchowy począć Boga w sobie. Stać się Miłością- to znaczy odpowiedzią na niepokój spowijający nadchodzące jutro. Wychodzimy ku Bogu, który jak mówią myśliciele bizantyjscy, stał się „Królem bez miasta” i „bez domu”- bowiem tylko w tak rozumianej bezdomności, możemy zrozumieć nieogarniony dar łaski i stać się prawdziwe ludzcy; wychyleni w stronę zbawczego Piękna.  

 

I opowiedział im przypowieść: «Pewnemu zamożnemu człowiekowi dobrze obrodziło pole. I rozważał sam w sobie: Co tu począć? Nie mam gdzie pomieścić moich zbiorów. I rzekł: Tak zrobię: zburzę moje spichlerze, a pobuduję większe i tam zgromadzę całe zboże i moje dobra.  I powiem sobie: Masz wielkie zasoby dóbr, na długie lata złożone; odpoczywaj, jedz, pij i używaj!  Lecz Bóg rzekł do niego: "Głupcze, jeszcze tej nocy zażądają twojej duszy od ciebie; komu więc przypadnie to, coś przygotował?" Tak dzieje się z każdym, kto skarby gromadzi dla siebie, a nie jest bogaty przed Bogiem»( Łk 12,16-21).

Żyjemy  w świecie materialnych zabezpieczeń. Pragnienie, a nawet obsesja posiadania pieniędzy jest tak silna, iż staje się kwantyfikatorem podekscytowanej i pełnej napięć codzienności. Pieniądz otumania umysły i utrwala przeświadczenie, że dzięki niemu nie istnieją żadne bariery, problemy, czy wyzwania- a nawet złudne przeświadczenie, że można odwlec od siebie nieuchronność starzenia i śmierć. Zasobność konta bankowego, pomnażanie nieruchomości, stylowe ubranie, czy topowy samochód, staje się wyznacznikiem statusu społecznego i nieodpartego przekonania o wyższości nad innymi. Pieniądz utrwala w świadomości potęgę władzy. Wygoda manipulowania rzeczywistości podłóg własnego widzimisię. Materializm i spowinowacona z nim nieumiarkowana konsumpcja, oraz brak duchowości są jak nowotwór- cicho i niepostrzeżenie zabijają. W świecie w którym wszystko wydaje się na sprzedaż, relacje pomiędzy ludźmi zostają sprowadzone do lepiej lub gorzej udanych interesów. Nie ma tu emocji i sentymentów- mieć bierze prymat nad być. To prowadzi do toksycznej samotności. Człowieczeństwo karłowate pod ciśnieniem próżnego samozadowolenia. Marzenie o bogactwie staje źródłem coraz większych kompleksów i nerwic. „Pracując wyłącznie dla dóbr materialnych, budujemy własne więzienie. Zamykamy się sami, z pieniędzmi w postaci popiołów, które nie dają nic wartego życia”- pisał Antoine de Saint-Exupéry. Przypowieści Chrystusa towarzyszy eschatologiczne napięcie. Przerwana cięciwa życia i zderzenie z prawdą o sobie. Jedynym prawdziwym bogactwem jest wypełniona miłością i wdzięcznością szkatuła ludzkiego serca. Człowiek wiary i zawierzenia jest paradoksalnie najbogatszą istotą i dziedzicem wieczności. Św. Bazyli Wielki mówi: „W tej duchowej walce człowiek staje się nowym Chrystusem, to znaczy, jego zmysły stają się zmysłami Chrystusa, jego oczy stają się oczami Chrystusa, a jego myśli stają się myślami Chrystusa. Z łaski człowiek staje się przebóstwiony, a Chrystus jest normą, przykładem.” Gotowość do której wzywa Chrystus wymaga postawy mobilizacji, czujności i dalekowzroczności. „Noc każe mi trwać w pogotowiu”- powie poeta Renard. Kiedy zatrzyma się wskazówka zegara to przed Bogiem staniemy nadzy; przyobleczeni w przeźroczystą tunikę prawdy. Nie będzie zabezpieczeń, czy wentyli bezpieczeństwa, wszystko będzie cieniem i prochem. Wszystko to, co wielu uznawało za bogów, wyląduje na śmietnisku historii stając się przestrogą przed próżnością i pazernością nienasyconego bytu. „Aby być szczęśliwym, człowiek musi mieć centrum… Największą katastrofą jest utrata centrum i porzucenie duszy na pastwę kaprysów peryferii”(F. Schunon). Chrześcijanin jawi się zatem jako ktoś zupełnie wolny. Ubogi szczęśliwiec świtu i przyjaciel Oblubieńca !

 

 

Zauważyłem przekornie, że z biegiem lat wyostrza mi się spojrzenie na wiele spraw. „Zimowe spustoszenie- w świecie o jednolitym kolorze- szum wiatru”- powie z intuicją mędrca, mistrz japońskiego drzeworytu Hokusai. Staję się nie tyle krytyczny, co bardziej wnikliwie sonduję egzystencję, dostrzegając w niej już nie tyle kontrast bieli z czernią, co gradacje szarości, półcienie i niuanse których obecność wcześniej nie zaprzątała mojej uwagi. Staram nie oglądać się za siebie, bo od takich aktów tępieje umysł i wiotczeje dusza. Rozpamiętywanie wczorajszego dnia zostawiam niepoprawnym mizantropom i mruczącym do siebie zawistnikom, zawieszonym znudzenie na framudze kuchennego okna, czy podparcie wegetującym z papierosem w ustach na obrośniętym wilgocią i pleśnią balkonie- być może skrawku jedynej wolności- przystani wytchnienia od szturmów niepowodzeń i gorzkich rozczarowań. Mam sąsiadów, co notorycznie wiotczeją przed ekranem telewizora z kuflem piwa w dłoni, śledząc po raz wtóry przebieg futbolowych męczy i ekscytując się zwycięstwami lub trapiąc się niepowodzeniami drużyny, wobec której osiedlowa grupa „inteligentów” poczyniła zakłady w nadziei na radosny kształt następnego dnia. Wydaje mi się, że jest bardzo mało ludzi którzy żyją swoim prawdziwym i własnym życiem. Nadpobudliwie afektywni łapią się na lepy cywilizacji z której wypłukane są najbardziej fundamentalne wartości. Jakże często doklejają się do czyjegoś życia, małpując nawyki i czyniąc punktem odniesienia rzeczy, których nawet na siłę nie da się scalić i uczynić autentycznie swoim. Wkładanie masek i dobra mina do złej gry, to żałosna strategia świata w którym jakże wielu nie chce być sobą; chowając się za przypływami i odpływami mód, ideologii, podszeptów innych- przyjmujących rolę mentorów i przewodników żerujących na ludzkiej nieporadności i zagubieniu. Zbiorowa neuroza jest wirus przenoszony kropelkowo i niezauważenie. Wchodzenie do szuflady innych to żenująca strategia istot zwalniających się z twórczego myślenia o sobie i kondycji świata którego puls wyczuwa się w chwilach napięć, wyborów i bezpośrednich kolizji. Głód oryginalności został zastąpiony potrzebą dopasowania i bezmyślnego naśladownictwa. Habachi twierdził, że „człowiek pozwala się schwytać na lep codziennej banalności. Wyrzekając się swojej wolności.” Wybrzmiewa tu złowroga nuta niepokoju której nie można uciszyć klaśnięciem w ucho, czy próbą ucieczki w jakąś formę izolacji. Czasami potrzeba wstrząsu, przebudzenia i zawrócenia z drogi na opak neptyka lub hipokryty, którego spojrzenie utkwiło w martwym punkcie i czeka nie proszenie na pomoc. Ktoś się wyłoni z nasyconego zgiełkiem tłumu i wyciągnie pomocną dłoń. To wymaga odwagi proroka, żaru świadka wstrząsającego sumieniem i świadomością. „Może świat został przez Boga po to stworzony, żeby odbijał się w nieskończonej liczbie oczu istot żywych, albo, co bardziej prawdopodobne, w nieskończonej liczbie ludzkich oczu”- pisał intrygująco Miłosz. Ale te oczy muszą zassać światło, aby przeniknął je blask prawdy i normalności.   

 

Na zewnątrz mróz i wszystko wokół oprószone bielą. Uwielbiam taki krajobraz zimy i przeszywającego wszystko chłodu, pozwalającego raptownie dostrzec kontrasty pomiędzy ciepłem i przytulnością domowego zacisza- a rygorem surowej natury- narzucającej swoje prawidła istocie przynaglonej do narzucenia na siebie wełnianego swetra i grubszego z tkaną  podszewką płaszcza. Piękno pozostające w ukryciu. Pytam ostrożnie za Claudelem: „Czy to nic innego jak to nic, co nas wyzwala od wszystkiego ?” Ból świata fizycznego i melancholia spowijająca umysły istot refleksyjnych narzuca się bezpośrednio. Świat powściągliwie naszkicowany i wypełniony jedną barwą. Senność, zamyślenie, zamglenie, spowolnienie, bezwonność- to jedynie psychologiczne odczucie człowieczeństwa reagującego jakże inaczej wobec tak charakterystycznej pory roku. Porzucam rozwleczone i elokwentne dyskusje z ludźmi na rzecz nasycenia chwilami w których miotają się partykuły śmierci. „Mierzę swoją samotność codziennym znikaniem zimowych promieni słońca”- czytam w poezji Sato. Zmęczenie, mojra codzienności ustępuje miejsca pauzie. Czekam jeszcze na śnieg, zmieniający barwy pod wpływem kolorytu nieba i słońca, wysuwającego się z za chmur obłaskawiając skwierczącą drogę wędrowcy. „Samotność zmusza do pogłębienia siebie”- powie Mauriac. Skrytość i zwrot wewnątrz siebie. Można stać się artystą stojącym ukradkowo w podcieniu milczenia i drżeć jak najszlachetniejszy akord. Spowolnienie i uspokojenie wszystkich zmysłów. Twarz matowo blednie przypominając włókno japońskiego papieru na którym kaligrafuje się znaki opisujące rozterki duszy. Oczy wspierają się na pięknie ogołoconego ze wszystkiego, co powabne w krajobrazie, a wargi jak pisał Mandelsztam „zachowują kształt ostatniego wypowiedzianego słowa.” Nic tak intensywnie nie wybrzmiewa w tym czasie jak znaczenie opuszczenia i bezbronności, będącej również losem dorosłych dzieci, nigdy nieporzucających wyczekiwania na coś nagłego i niespodziewanego. Choć nie piszę już listów do świętego Mikołaja, ale niewinnie wzdycham za obdarowaniem innego rodzaju. Wolność przeszywająca wszystkie włókna człowieczeństwa, wydaje się być najwartościowszym z prezentów. Być jak ptak z obrazu Fałata, beztrosko szybując nad lejem rzeki wrzeźbionej w śnieżną bordiurę pejzażu.

 

 

I opowiedział im następującą przypowieść: «Pewien człowiek miał drzewo figowe zasadzone w swojej winnicy; przyszedł i szukał na nim owoców, ale nie znalazł. Rzekł więc do ogrodnika: "Oto już trzy lata, odkąd przychodzę i szukam owocu na tym drzewie figowym, a nie znajduję. Wytnij je: po co jeszcze ziemię wyjaławia?" Lecz on mu odpowiedział: "Panie, jeszcze na ten rok je pozostaw; ja okopię je i obłożę nawozem; może wyda owoc. A jeśli nie, w przyszłości możesz je wyciąć"»(Łk 13, 6-9).

Być może trzeba wejść w cień ewangelicznego drzewa, aby zrozumieć ukrytą mądrość, wypowiedzianą świadomie i z eschatologicznym przesłaniem przez Chrystusa słuchaczom. Przed moim domem rośnie rosochaty kasztanowiec pod którym hałasują latem dzieci, a jesieniom zbierają garściami kasztany. Ptaki się gwarnie gnieżdżą w jego koronie, poddając się ceremonii pląsów i przekomarzania. Wyleguje się pod nim stary i leniwy kocur, którego przechodnie częstują smakołykami i głaszczą po kędzierzawej sierści. Drzewo to obfita w treści metafora istnienia i trwania pośród kaprysów zmieniającej się natury. Pomiędzy konarami jest wystarczająco dużo przestrzeni i powietrza którym można się zachłysnąć i zobaczyć własne życie w zupełnie innej odsłonie. Drzewo daje schronienie w upalne dni tym, których nogi ledwie niosą a oddech staje się płytki. „Każdy nosi w sobie wszystko, a więc może tego szukać wewnątrz siebie i znaleźć to”(J. Campbell). Żadna filozofia nie objaśni wystarczająco tego, co pęcznieje w skorupie owocu, aby ostatecznie stać się pożywnym pokarmem dla wędrowcy odkrywającego w zaciszu kwitnącego drzewa swój sens i cel. W przyrodzie zawiera się zarys alfabetu którym niewidzialna dłoń Boga rozpisuje scenariusze, po które można sięgnąć lub je buńczucznie odrzucić. Jesteśmy częścią paraboli której rozszyfrowanie dokonuje się w umyśle i sercu tego, który pragnie aby moc Słowa w nim zadrżała. „Życie, odnajduję je w tym, co mi przeszkadza, rani mnie, przeczy mi. Życie jest tym, co przemawia tam, gdzie zakazano mówić, wstrząsając prognozami i myślami, uwalniając się od tępego przyzwyczajenia do siebie”- pisał Ch. Bobin. Bóg jest cierpliwym wobec ogrodnika, każdego poranka doglądającym spękanego i skazanego na niebyt drzewa. Wielu z niecierpliwością i zawodem, wyrwałoby je z korzeniami i strawiło w ogniu; wymazując pamięć o nim z matowego pejzażu zniecierpliwienia i zapomnienia. Przesłanie przypowieści jest szalenie proste. „Istniejemy póki ktoś o nas pamięta”- powie Zafón. On mnie szuka w zapachu łąk, przebudzeniu ziarna wsadzonego w szczelinę ziemi, dojrzewaniu drzewa figowca- intensywnej ciemnej zieleni i bursztynowym miąższu figi której smak pozostaje na długo- niczym pocałunek kochanków obudzonych blaskiem księżyca. Jego miłość jest cierpliwa i przekracza nachalną presję czasu i ciśnienia, które jedynie otumania tych którzy pragną zbierać plony szybko i interesownie. Figi należą do wymownych owoców Ziemi Obiecanej. Sięganie po nie to już przedsmak wieczności. To symboliczny obraz Przymierza, które trzeba odnowić, aby stać się uczestnikiem upragnionego i wyczekiwanego Królestwa. Czas miłosierdzia rozciąga się poza osnowę czasu, dając szansę na przemianę tym, którzy są dotknięci chorobą duszy: zaspali, ociężali, zagubieni, uwikłani w grzechy i przekonani, że nie ma już dla nich ocalenia i szansy. Starożytna Oda przynagla: „Otwórzcie oczy. Popatrzcie na Niego. Poznajcie jakie są wasze czyny !” Nawet drzewo spróchniałe i karłowate ma w sobie arterie życia.

 

Otwieram okno na rozcież i zimny powiew powietrza unieruchamia twarz w migawkowym oglądzie rzeczywistości. Obok tego odczucia zewnętrzności, kotłowanina narośniętych myśli i obrazów, które również przynoszą jakiś trudny do opisania rodzaj roztargnienia i bólu. Rozebrane ze strojnej barwności drzewa- ich odstręczająca pustka- wskazuje na nieuchronny proces uśpienia i obumierania. Rysują się dramatycznie na tle nieba i murów kamienicy. „Śnie, który uczysz umierać człowieka”- odsłania prozaiczną prawdę jedna z fraszek Kochanowskiego. Tylko religia i sztuka dają powody do zadowolenia. „Każda sztuka sakralna przeciwstawia się śmierci, ponieważ nie jest ozdobą tej czy innej cywilizacji, ale wyraża ją zgodnie ze swoją wartością najwyższą”- twierdził niewybrednie Malraux. W chwilach dezorientacji i braku tchu, pocieszają mnie wpatrzone we mnie oczy świętych z ikon, Zaskarbia również moją uwagę ruchliwość flamandzkich miniatur, malowanych jakby pod lupą; drobiazgowo i ku uciesze obserwatorów, rejestrujących życie ludzi wolnych od przygniatającego pośpiechu i nerwowości- stanowiących magnetyzującą pochwałę banalnej skądinąd cudowności. Po uprzednim przeczytaniu listów Vincenta van Gogha do swojego brata Theo, wybrałem się nie bez oporu na immersyjną wystawę po sztuce tego postimpresjonistycznego artysty. Inercja wobec obrazów nakładających się na siebie z nutą chronologii i lapidarnego komentarza. Jest to dalekie od rzeczywistego i bezpośredniego obcowania z dziełami „epileptyka” czy „szaleńca.” To widowisko dla dyletantów i tych, którym nie będzie nigdy dane stanąć przed impastowymi, pełnymi witalności i nasycenia barwnymi płótnami mistrza. Być może to powoła do działania kolejnego imitatora który na mieniących się żółcią słonecznikach zarobi na chleb lub butelkę wina. Tego dalekiego krewniaka Rembrandta, trzeba postrzegać i czytać poważnie z atencją której ówcześni mu ludzie nie wyrazili. Jak sam mawiał: „Śnie o swoim obrazie i maluję swoje marzenie.” Jego sztuka jest ukonkretnieniem marzeń i czaru Prowansji która tak intensywnie zawładnęła jego sercem i zmysłami. Wrósł w ziemię której to mieszkańcy go wypluwali i obrzucali kamieniami bo z byt tępe były ich sądy i wyobraźnia. Każdy motyw to przyczynek do spostrzegawczej i ubogacającej umysł refleksji. To meta-natura, materia przeobrażona w gwałtownym i pełnym ekstatyczności dukcie pędzla, który jest niczym dłuto rzeźbiarza czy batuta dyrygenta. Dojmująca samotność twórcy, rozpostartego na cięciwie życia- pomiędzy stanem rozpaczy, a euforią istnienia- fascynuje i kłopocze również nas brodzących po ścieżkach świata którego historia zdaje się być bezbarwną. Jego sztuka ocala od pesymizmu, malkontenctwa, podnosi na duchu i zatrzymuje oczy na krajobrazie który subtelny język teologii nazywa rajem. Zawłaszczające spojrzenie etiudy piękna ! Słońca Van Gogha nieustannie świecą pełnią swego blasku, łany zbożna tańczą na wietrze muzyki, a kolory kwiatów pachną wiecznością o której jeszcze wciąż mało wiemy. Mi najbardziej podobają się jego Irysy w których zawiera się figlarna fascynacja kulturą japońską. Mam ich reprodukcję nad biurkiem i zerkam na nie w zimową szarugę rozwleczonego popołudnia.