Cisza jest tą przestrzenią której wypatruje dusza chrześcijanina. Wielkopostna droga nawrócenia jest odkrywaniem bezbrzeżnej ciszy w zgiełku przeszywającego zewsząd hałasu miasta. Istnieją obok nas ludzie, którzy nie potrafią już egzystować w milczeniu. Ich uszy przenika nieustannie rozlegający się dźwięk, gwar, technologiczna kakofonia. Hałas i dźwięk – znamionują naszą nowoczesną cywilizację, która potrafi otępiać i dezorientować nawet ludzi głęboko wrażliwych. Wejście w przestrzeń ciszy wymaga odwagi i konfrontacji ze sobą. Takie doznanie pozwala uchwycić nicość z jaką stajemy wobec Tego, którego słowo wydobyło świat z ciszy wieczności. Człowiek staje się bytem rozmyślającym- reflektującym wszystkie zakamarki własnego jestestwa. Cisza potrafi wyzwalać z obsesji siebie; orbitowania wokół własnych i banalnych spraw. Prawdziwa i szczera modlitwa rezonuje siłą słowa dopiero wtedy kiedy przejdzie przez komnatę ciszy, zatopionej w pragnieniu bycia naprzeciw Tajemnicy. „Panie, nie pozwól nam zapomnieć- pisze S. Kierkegaard- że Ty mówisz również wtedy, kiedy milczysz.” Żywa teologia rodzi się z poczucia niewystarczalności słów i słuchu wyostrzonego do granic możliwości. Negotiosum silentium- aktywna i twórcza cisza- jak mawiał św. Ambroży z Mediolanu. Nie bez przyczyny w średniowiecznych klasztorach cisza spowijała rytm codziennego życia mnichów. „Zamknij drzwi swej celi dla ciała, wrota swego języka dla mowy, a wewnętrzne drzwi dla złych duchów”(św. Jan Klimak). Kamienne wsporniki instruowały wchodzących wędrowców, że cisza jest córą beznamiętności; cnotą ludzi wielkiego ducha. Usta przewiązane powrozem stanowiły zaproszenie do medytatywnej dyscypliny bycia naprzeciw Boga. Pokornego nasłuchiwania kroków Oblubieńca: „Jezus Chrystus, Słowo, które wyłania się z milczenia”(św. Ignacy z Antiochii). „Katedry były wznoszone wokół ciszy... jak milczenie osadzone w kamieniu. Ogromna skarbnica ciszy”- twierdził M. Picard. Milczenie stawało się przeistoczoną mową- bezdźwięcznym dialogiem miłości. „Kiedy się modlicie, wasze „ja” musi zamilknąć... Uciszcie się i pozwólcie mówić modlitwie”(T. Colliander). Pozwólcie mówić Bogu, który jest wewnątrz was ! W tradycji prawosławnej heyzchasta, to człowiek przeobrażony- ktoś, kto dostąpił wewnętrznego pokoju- posiadł piękno ciszy. Wyraża to niezwykle wymownie nubijskie malowidło ścienne przedstawiające św. Annę składającą palec na ustach i zapraszającą do modlitwy. Człowiek, który nauczył się słuchać i stawać naprzeciw Boga; odkrywać, że Królestwo Boże jest w nim (Łk 17,21). Cisza jest częścią tej wielkiej ascezy, która jest najtrudniejszą z wyzwań współczesności. „Milczy, kto wychodząc od ciszy, rezygnuje, by afirmować swoją egzystencję”( M. Laroche). Na ścianie mam dużą ikonę Krzyża przed którą najczęściej składaną modlitwą jest przeniknięte codziennym zmęczeniem milczenie. Wobec cierpiącego Chrystusa, tylko cisza staje się najbardziej właściwym językiem wdzięczności.

Ty zaś, gdy pościsz, namaść sobie głowę i umyj twarz, aby nie ludziom pokazać, że pościsz, ale Ojcu twemu, który jest w ukryciu.
A Ojciec twój, który widzi w ukryciu, odda tobie
(Mt 6, 17-18).

Wielki Post- te dwa słowa klucze rysują mozolny krajobraz drogi, którą powinien każdego roku przejść chrześcijanin. Zbitka dwóch słów otwierających nowy czas w pulsującej liturgii Kościoła, wyraża coś niezwykle anachronicznego i urzekającego- misteryjnego i mistagogicznego. Ta atmosfera skupienia i refleksji, emanuje również na tych dla których obecność Boga jest jeszcze odległa i mglista. „Świetliste święto”- jak wyśpiewuje z poetyckim uniesieniem liturgia bizantyjska. Istnieje bowiem czas w którym wszystko się odnawia, przybliża do Źródła- doświadcza duchowej wiosny. Pomimo tego, że w świecie nie ustaje już zgiełk chronicznego karnawału, to zawsze znajdą się ludzie dla których domem staje się pustynia; którzy pozostawiają za sobą wygodnictwo i schemat codziennych zajęć, rezygnują z czegoś, wychodząc ku spotkaniu z Bogiem i duchowemu przeobrażeniu. Musi w nas zabrzmieć cisza pustyni z której staną się słyszalne kroki przychodzącego Oblubieńca. „By usłyszeć w duszy głos Boga, potrzeba ciszy i całkowitego skupienia”(J. B.Bossuet) Początek tej drogi rozpoczyna „obrzęd nicości”- konfrontacji z prochem którym kapłan posypuje głowy na znak pokuty. Ta materia śmierci zmieszana z wodą, staje się również błotem które Chrystus kładzie na nasze oczy, rany, serce, szczeliny duszy- abyśmy stali się ludźmi uzdrowionymi mocą usłyszanej Ewangelii. „Człowiek jest prochem. Istotą stale umierającą- pisał K. Rahner- Istotą, która od pierwszej chwili swego istnienia zmierza ku śmierci, jednoznacznie i nieubłaganie, jedyną istotą, która o tej nieuchronności swojej śmierci wie. Jest prochem !” Na tej drodze wszystko jest zaskakujące. Nie jest to coroczny scenariusz pokonywanej mozolnie drogi w którą wpisany jest człowiek przygnieciony ciężarem grzechów. „Podczas chrztu rodzimy się z wody i Ducha; podczas sakramentu pokuty odradzamy się łzami i Duchem”( I. Brianczninow). Tu wszystko jest nieprawdopodobne, obłaskawione świeżym spojrzeniem i miłością Boga. „Ten, kto pości przyobleka się w upokorzonego Chrystusa, by tym świadomiej móc się przyoblec w Chrystusa uwielbionego, kiedy On przyjdzie w radości paschalnej, eucharystycznej. Ta radość przenosi się na post, rzucone światło, tak jak rzucony jest cień”(O. Clement). Odmawiana każdego dnia pokutna modlitwa świętego Efrema Syryjczyka oczyszcza z tego, co jest przeniknięte egoizmem i rządzą samostanowienia o sobie. Pozwala w świetle prawdy widzieć swoje przewinienia i przyjmować słabych braci ze współczującą miłością Mistrza z Nazaretu. Jestem grzesznikiem ! Adamem płaczącym u wrót Raju. Wypatrującym ocalenia i przywołania po imieniu. „Nawrócenie i uznanie swojej grzeszności jest córką nadziei i odrzuceniem rozpaczy”(św. Jan Klimak). Kościół namacalnie zaczyna naśladować Chrystusa i przyobleka się w szaty nadziei i miłosierdzia. Ma stoczyć bitwę z własnymi, wewnętrznymi demonami które próbują rozrywać w nim włókna dobra. To przemienienie dokonuje się przez Krzyż Zbawiciela- przyjęty z wiarą. „Dzięki krzyżowi przyoblekamy się w Chrystusa i porzucamy starego człowieka”(św. Teodor Studyta). Być do niego przytulonym i przytwierdzonym, aby doświadczyć wyzwalającej siły i darmowej miłości. „Post jest próbą, poprzez którą osobowość wyzbywa się swego Ja. Jest to ćwiczenie, w czasie którego Ja musi zostać odrzucone przez całą istotę, aby mu mogła się oprzeć. Można więc uznać post za akt miłości wyższego rzędu, za fizyczny sposób wejścia w doświadczenie krzyża, stanowiący integralną część tego doświadczenia” (M. Maskine). Wielkopostna droga jest kamienna i chropowata, lecz u jej końca rozbłyśnie świetlista Pascha- istnienie w  Zmartwychwstałym !

 Kiedy przybliżał się do Jerycha, jakiś niewidomy siedział przy drodze i żebrał. Gdy usłyszał przeciągający tłum, wypytywał się, co to się dzieje. Powiedzieli mu, że Jezus z Nazaretu przechodzi. Wtedy zaczął wołać: «Jezusie, Synu Dawida, ulituj się nade mną!» Ci, co szli na przedzie, nastawali na niego, żeby umilkł. Lecz on jeszcze głośniej wołał: «Jezusie, Synu Dawida, ulituj się nade mną!» Jezus przystanął i kazał przyprowadzić go do siebie. A gdy się przybliżył, zapytał go: «Co chcesz, abym ci uczynił?» On odpowiedział: «Panie, żebym przejrzał». Jezus mu odrzekł: «Przejrzyj, twoja wiara cię uzdrowiła». Natychmiast przejrzał i szedł za Nim, wielbiąc Boga. Także cały lud, który to widział, oddał chwałę Bogu (Łk 18, 35-43).

Bardzo ciężko jest pisać o niemożliwości widzenia świata przez niewidomych. Nawet kiedy próbuję zamknąć oczy i poruszać się po mieszkaniu, ciemność staje się doświadczeniem paraliżującym- pozbawiającym władzy nad ciałem, zdanym jedynie na inne zmysły. Badania naukowe potwierdzają, że dziś około osiemdziesiąt pięć procent informacji i bodźców zmysłowych zawdzięczamy wzrokowi. Brak tego zmysłu staje się dramatycznym dryfowaniem przez życie. Pewnie inaczej jest z osobami które urodziły się bez władzy wzroku; łatwiej jest im zaakceptować taki stan rzeczy i zaadaptować się do zastanej sytuacji. Ci, którym dane było widzieć piękno świata, stają się wędrowcami „krainy cieni”- ograbionymi z mocy nasycania wzroku światłem. Oko ludzkie powołane do kontemplowania misterium nieskończonego Piękna, zostaje zasłonięte ciemnością, przez którą musi przejść struga innego spojrzenia- spojrzenia które zbawia. Ewangelia niesie przesłanie o wielkim miłosierdziu Boga, który w Chrystusie rozprasza ciemność jasnością. Człowieczeństwo Chrystusa jest sakramentem Boga; widzialnym i dotykalnym znakiem uzdrowienia i przemienienia. On przywraca nadzieję tym, którzy są jej pozbawieni. „Ślepiec nie wiedział, czym różni się dzień od nocy, światło od ciemności. Dłonie jego dotykające szaty Rabiego bezsilnie obsunęły się na ziemię. Wszystko było mu obojętne...Obojętny był mu świat, którego nie znając był ciekaw”(R. Brandstaetter). Z tej pozornej obojętności wydobywa się piskliwe milczenie dziecka: „Jezusie, ulituj się nade mną !” Błaganie i tląca się w środku wiara, poruszyły dogłębnie Mistrza. Przywraca sprawność oczom, które zasklepione potem, brudem i łzami otwierają się stopniowo na Światłość. Przypominają mi się cudownie zestrojone słowa Dantego, gdy będąc w Raju śpiewał: „Jak wielka to łaska, że się ośmieliłem utkwić spojrzenie w wieczystej światłości- takiej, że jej widok by was strawił.” Kościół wczytując się uważnie w historię niewidomego z pod Jerycha, uświadamia sobie własną- zalegającą oczy duszy ciemność. Nie jest ciemność fizyczna lecz duchowa, której przytępienie separuje od miłości Boga. Święty Jan Chryzostom zauważył: „Podobnie jak pogrążeni w ciemnościach  nie znają natury rzeczy, tak i żyjący w grzechu nie rozróżniają rzeczy, biegną ku cieniom, jakby były one rzeczywistością.” Chrystus przychodzi i dotyka Kościół „nieskończoną delikatnością Boga,” otwiera oczy proszących na blask prawdy. Mówimy zatem z drżeniem i ufnością: Κύριε ελέησον.

Nie bój się wyroku śmierci, pamiętaj o tych, co przed tobą byli i będą po tobie (Syr 41, 3).

Kilkanaście dni odpoczynku jest doskonałą okazją do pochylenia się nad sprawami odłożonymi na później. Powróciłem do tekstów poświęconych śmierci i zmartwychwstaniu, które próbowałem zebrać już wcześniej; usystematyzować, podszlifować i złożyć w lekkostrawną, choć nie zwalniającą czytelnika z głębszej refleksji książkę. Jest to ten rodzaj eseistyki, który określam na własny użytek terminem- „graniczny”- ponieważ jest pewnego rodzaju spacerem po zakrytych przed człowiekiem stanach eschatycznych. Zresztą wszyscy kiedyś będziemy niesieni na marach lub drewnianej trumnie, jak na tym cudownym zamieszczonym przeze mnie romańskim kapitelu. Często czytelnicy mojej strony przyznają, iż dominującą tematyką moich rozważań jest temat Paschy- przejścia ze śmierci do życia. To trafne spostrzeżenie, gdyż rzeczywistość odchodzenia i jawiący się na horyzoncie apofatycznego spojrzenia- nowy świat - jest częstym obiektem moich rozmyślań. Hebrajskie słowo alam określa wieczność i znaczy tyle, co „ukrywać się.” Jeżeli coś jest ukryte, to tym bardziej przywołuje nas do poszukiwania- ekscytuje wszystkie władze poznawcze. Czyż nie jesteśmy dziećmi z którymi Bóg bawi się od czasu do czasu w chowanego ? Daje nam jedynie ślady po których idziemy jakby po omacku. „Wszystko szuka doskonałości w śmierci”- pisał poeta A.R. Bastos. Ja szukam doskonałości w życiu. „Wszelka radość pragnie wieczności, pragnie głębokiej, głębokiej wieczności”(F. Nietzsche). Nie piszę o czymś nowym, jedynie ukierunkowuję ludzką percepcję na możliwość świata o którym zdaje się, że zapomnieliśmy. „Śmierć jest bramą życia”- mówili starożytni uwikłani w śmierć i tęskniący za czymś wiecznie trwałym. Tylko Biblia będzie przynosiła promienne słowa pokrzepienia i nadziei: „Deus mortem non fecit”- Bóg nie jest sprawcą śmierci, lecz Tym który z niej wyzwala ! Kultura opowiada nam o śmierci i przechodzeniu. Muzyka przenosi poza objęciami Thanatosa; dźwięki wprawiają  w drganie wieczność, uobecniając tym samym źródło spełnienia i piękna. Ikony przypominają o świecie przeobrażonym, którego korowód ocalonych z paszczy Lewiatana prowadzi zmartwychwstały Chrystus „Obalił On potęgę śmierci i przekształcił ciało dla niezniszczalności”(św. Cyryl Jerozolimski). Pochlam się nad mrocznymi obrazami Boscha i nie widzę tam świata zatopionego w otchłani lęku, lecz zapętlone stworzenie, oczekujące na zatopienie w wibrującym tunelu światła. Nawet w paskudnie ukazanej malarskiej wizji piekła- tli się wątłe światło zapowiadające poranek. „Wszystko, czego tutaj na ziemi poszukujemy w sztuce- harmonia, niezwykłość, absolutne piękno- wszystko to otrzymamy w życiu wiecznym”(A. Grun). Życie człowieka utkane jest drobnych kroków prowadzących ku ostatecznemu przeobrażeniu. Lękamy się odchodzenia, ponieważ nasza biologia bardzo często naznaczona jest cierpieniem i konwulsyjnie wyrywa się, próbując wydrzeć się natarczywie przenikającemu każdą cząstkę ciała bólowi. W następnym tygodniu rozpocznie się już Wielki Post. To czas w którym chrześcijaństwo będzie proklamować prawdę o Chrystusie który stoczył na krzyżu walkę ze śmiercią. Niezwykle głęboko to doświadczenie będą nam przybliżać teksty Ojców Kościoła: „Śmierć- pisze św. Efrem- zabiła Go w ciele, które On przyjął, lecz tą samą bronią On zatriumfował nad nią. Boskość skryła się w człowieczeństwie i zbliżyła się do śmierci, która zabijając je, sama została zabita i pokonana na krzyżu. Śmierć zabiła życie przyrodzone, lecz została zabita przez życie nadprzyrodzone. Ponieważ śmierć nie mogła przełknąć Słowa bez ciała, narodziło się Ono z Dziewicy, by móc zejść dzięki ciału do piekieł.”

Największy z was niech będzie sługą waszym. Kto się wywyższa, będzie poniżony, a kto się poniża będzie wywyższony (Mt 23,11-12).

Ewangelia próbuje uchronić współczesnego człowieka od psychologicznie akceptowanego indywidualizmu, przejawiającego się najczęściej w postawach egoistycznych i narcystycznych.  Jesteśmy w świecie na którym piętno odcisnął grzech autoafirmacji. Pokora- znamionująca ludzi naprawdę wielkich, jest postrzegania obecnie jako przejaw słabości, naiwności, archaicznej uległości. Każdy chciałby być panem własnego losu i brać sprawy w swoje ręce. Wielu ma ambicję, aby zajmować najbardziej intratne stanowiska. Zasiadać na wyeksponowanych stanowiskach i kształtować jakiś fragment korporacyjnej egzystencji. Model człowieczeństwa empatycznego, szlachetnego, nacechowanego silnym komponentem dobra, zostaje wydarty z tradycyjnego systemu międzyludzkich odniesień, ku byciu silnym i pozbawionym moralnych rozterek. W globalnym i pospiesznie trudzącym społeczeństwie ludzi sukcesu- ambitnych herosów, liczą się jedynie osobnicy bezwzględni, mocno chodzący po ziemi, kalkulujący możliwie jak najlepsze strategie dla siebie. Iluzja wielkości, bogactwa, nieograniczonych możliwości spędza sen z powiek wielu. Choć jest to jedynie utopia nowoczesności ! Świat jest zaludniony wiecznie panoszącymi się próżnymi „ja” którzy wcześniej czy później wykolejają się na zakręcie własnego rozdętego indywidualizmu. Tylko ludzie o szlachetnych uczuciach, pięknym i przenikliwym spojrzeniu- dalekowzroczni mistycy- potrafią przeobrażać świat, użyźniać go glebą maksymalnie przeżywanego człowieczeństwa. Ludzie o pojemnych sercach, potrafiący umywać nogi innych. Zdolni do pomniejszenia siebie... Chrześcijaństwo przypomina, że każdy nasz dzień jest porzucaniem siebie- umieraniem dla spraw tego świata; dojrzewaniem ku dorosłości człowieka odkupionego. Nie zbawiamy się w pojedynkę, ściska nasze dłonie niewidzialna nić solidarności i impuls bezwarunkowej miłości. Odpowiedzialność za los innych, pozbawiony nonszalancji i dominacji. Brama wieczności otwiera swoje podwoje dla maluczkich którzy zatrzymali spojrzenie na tych drugich; biorąc słabych na swoje ramiona- giganci pokory. Samarytanie przemierzający pustynię duchowej zimy i zamieniający w radość to czego dotkną ich spracowane serca Jesteśmy jedynie drobinkami na dłoniach Boga; odpryskami miłości które próbują bezmyślnie zakwestionować swoją zdolność do bycia wielkimi w okazywaniu pokory i miłości. Kończę refleksję wierszem Jana Twardowskiego o Przemienieniu, choć tak naprawdę o wywyższonej ludzkiej małości: „Wiem już, Panie, dlaczego na Tabor zabrałeś Piotra, Jakuba i Jana. W zakurzonych szatach, najmniej udanych uczniów (najgorszych ze wszystkich, powiodłeś na śnieg szczytów. Na siwiznę świata). Piotra, że zbyt wierzył w Twą ludzką potęgę, i Jakuba i Jana, obu Synów Gromu- popędliwych. Po ludzku Cię widzącym, lękliwym o Ciebie, gdy zachód rany krwawił na niebie. Przemieniłeś się nagle w srebrną- Bożą jasność- otwarli wielkie ludzkie oczy zadziwione.

W ostatnim zaś, najbardziej uroczystym dniu święta, Jezus stojąc zawołał donośnym głosem: «Jeśli ktoś jest spragniony, a wierzy we Mnie - niech przyjdzie do Mnie i pije!  Jak rzekło Pismo: Strumienie wody żywej popłyną z jego wnętrza». A powiedział to o Duchu, którego mieli otrzymać wierzący w Niego; Duch bowiem jeszcze nie był dany, ponieważ Jezus nie został jeszcze uwielbiony (J 7, 37-39).

Liturgia pragnienia i źródła, która na krzyżu wytryśnie obficie się z przebitego boku Baranka. To zapowiedź Kościoła który stanie się drogocennym rezerwuarem łaski z którego całe pokolenia świadków, będą spożywać Miłość- Ducha Świętego. „Takie były cel i przeznaczenie całego dzieła naszego zbawienia przez Chrystusa, by wierzący otrzymali Ducha Świętego”- pisał Symeon Nowy Teolog. W podobny sposób wiele wieków później będzie wypowiadał się Schelling w swoich Lectures sur la Philosophie de l’art.: „Chrystus powrócił do świata nadzmysłowego i na swoje miejsce powołał Ducha. W ten sposób położył kres minionemu wiekowi; jest On ostatnim Bogiem, po Nim przyjdzie Duch, idealna zasada, dusza, która pokieruje nowym światem.” Pascha Baranka będzie poprzedzać Zielone Świątki, stanie się „rozciągnięciem” uwielbionego ciała Pana na uczniów osieroconych i poddanych próbie wiary. „W tym darze była zawarta głębia daru Chrystusa, to jest Duch Święty... Tam bowiem gdzie jest Kościół (ecclesia) jest także Duch Boży; tam zaś gdzie jest duch Boży, jest Kościół i wszelka łaska. I Duch to jest prawda”(św. Ireneusz z Lyonu). Ten Trzeci z Trójcy, staje się duszą wspólnoty ożywionej i przebóstwionej bogactwem darów i charyzmatów. „Bóg we wspólnocie”(Hegel). Najbardziej Tajemniczy- Rouah i Parakletos- „ten, który znajduje się przy nas.” Pełen kobiecego piękna jak na ikonie Rublova „wieloraki, przenikający, ruchliwy, bystry, czysty, łagodny, miłujący dobro, przyjaciel ludzi, czuwający, stały, pewny, widzący wszystko, mogący wszystko, nieskalany !”- tymi ozdobnikami charakteryzował osobę Ducha średniowieczny myśliciel Anzelm z Havelbergu. Wezwany nad nami i jednocześnie wymykający się ludzkim zmysłom, przychodzący z mocą w przeciwstawnych sobie żywiołach tego świata, taki jak choćby: wicher i milczenie. Henryk Suzo twierdził, że „tam, gdzie kończą się zmysły, zaczyna się prawda.” Nie możemy Go ogarnąć wzrokiem, powonieniem, dotykiem, choć przez nie przenika nasze człowieczeństwo. Zstępuje zatem w otchłanie duszy czyniąc ją świątynią- miejscem spotkania, nawiedzenia, przeistoczenia w „świętość  która jest istotnym elementem Jego natury”(św. Bazyli Wielki). Warunkiem dostrzeżenia w innych obecności Hagion jest znajdowanie się w stanie Ducha. Również dzisiaj wierzący przychodzą do sakramentalnego źródła Kościoła. Spragnieni i utrudzeni wędrówką piją pośpiesznie, ponieważ wiedzą, że to Źródło tryska energią i przemienia oblicze świata. Dokonuje się synergia miłości- cudowna wymiana darów. Przemienienie staje się urzeczywistnieniem Paruzji. Światem otulonym światłością zstępującego Piękna.    

Niechaj mnie nurt wody nie porwie, niech nie pochłonie mnie głębia, niech otchłań nie zamknie nade mną swej paszczy (Ps 69, 16).

Dwudziesty wiek w znaczący sposób przyczynił się do usunięcia obrazu człowieka ze sztuki. Już u początku wieku nowoczesności rosyjski filozof Bierdiajew krytycznie i z wielką uwagą analizował dynamizm rozpędzonej kultury: „W historii sztuki było wiele kryzysów. Głębokie wiązały się z przejściem od antyku do średniowiecza i od średniowiecza do renesansu. Ale, to co dzieje się ze sztuką w naszej epoce, nie może być nazwane jednym szeregu kryzysów. Jesteśmy świadkami kryzysu sztuki w ogóle, najgłębszego wstrząsu jaki dotyka jej tysiącletnie podstawy. Nadszedł w końcu zmierzch dawnego ideału klasycznie pojmowanej sztuki i wydaje się, że nie ma powrotu do ówczesnego sposobu przedstawiania... Człowiek ostatnich twórczych dni pragnie stworzyć coś, czego jeszcze nie było i w swoim twórczym działaniu wznosi się ponad wszelkie możliwości i przekracza wszelkie granice.” Nie można odebrać tej prognozie aktualności i profetyzmu. Figuracja która była domeną wizualnej kultury i zainteresowania człowiekiem w jego wymiarze fizyczno-duchowym, uległa jakiejś trudnej do wytłumaczenia zapaści. Historia przez całe wieki ilustrowała, dokumentowała i pielęgnowała refleksje o człowieku- „byt fascynujący”- posługując się językiem filozofii, wymykający się nieustannie jednoznacznej interpretacji. Człowiek to tajemnica ! Takim się jawił oczom licznych myślicieli i artystów penetrujących jego ukryte światy przez kilkanaście wieków barwnej historii. Współczesność zignorowała człowieka, poddała licznym eksperymentom- sztuka rozbiła go na atomy, lub co gorsza, uczyniła go bezużytecznym produktem nieprzydatnej materii- śmieciem ! „Zanikanie ciała w sztuce współczesnej jest znakiem unicestwienia, a nie uduchowienia..., to radykalne usunięcie obrazu człowieka”(Ch. Godin). Już Marinetti piewca postępowego futuryzmu, formułował  manifest jawnie wrogi humanizmowi: „Człowiek nie budzi więcej absolutnie żadnego zainteresowania. Zatem należy go usunąć z literatury. Zastąpić go wreszcie materią, której istotę trzeba zrozumieć przez porywy intuicji... Zastąpić psychologię człowieka, która się dawno wyczerpała, liryczną aktywnością materii.” Sztuka stała się absolutnie „wolna”- wedle tego aksjomatu można uprawiać sztukę w sposób nieskrępowany. Człowiek przestał być postrzegany jako „mikrokosmos” w którym zawiera się również pierwiastek boski. W licznych rozgałęzieniach abstrakcjonizmu- ciało staje się nieobecne, rozczłonkowane, zdeformowane, okaleczane, nieprzyzwoicie sprofanowane. Jest to wyrazem ucieczki od człowieka tajemnicy- w antyhumanizm i nihilizm. Utopia współczesności jest o tyle niebezpieczna, że jej wytwory stają się przeraźliwym udokumentowaniem pustki i zalegającej zewsząd śmierci. „Śmierć milczy, a jednak mówi więcej niż życie”(A.A. Pilavoine). Już rzeźbiarskie postacie Giacomettiego- wydłużone, chropowate, zdające się być w stanie rozpadu, symptomatycznie podskórnie zapowiadały nadejście sztuki przenikniętej pesymizmem i cierpieniem. Osamotnione sylwetki rzeźbiarza są wyrazem ujmującej- egzystencjalnej pustki- znamionującej człowieka, jako byt wykolejony. „Oto więc człowiek... Jest tylko długą niewyrażalną sylwetką kroczącą brzegiem horyzontu”(J.P. Sartre). Działania „artystyczne” wywołujące skandal, szokujące, przesuwające wszelkie granice przyzwoitości i estetycznej poprawności. Ciało okaleczone i poddane rygorowi bólu- body art - Mariny Abramović, czy u Armana Fernandeza, postacie skonstruowane z przemysłowych odpadków- unicestwiające bezpowrotnie człowieka jako osobę. Od lat 60 XX wieku Keith Sonnier filmował swoje ciało poddane różnym sytuacjom, ukazywał targające nim „mikroemocje” wyzwalane rzekomo przez przeżywane doświadczenia. Gina Pane kalecząc się kolcami róży lub żyletkami, wskazywała podobno na istnienie związku pomiędzy gnębieniem a sadomasochizmem, charakteryzującym skomplikowane relacje międzyludzkie.  Zrozumiałą się wydaje w tym kontekście, przenikliwa i niezwykle trafna diagnoza wystawiona sztuce przez wybitnego pisarza Ryszarda Przybylskiego: „Większość obrazów, które powstały w drugiej połowie XX wieku, ukazuje nam materię w hańbie konwulsyjnego konania. Jest to niewątpliwie znak czasu, może najbardziej wymowny i przejmujący. Homo faber , człowiek produkujący dobra, doprowadził nareszcie swoją działalność do absurdu, otwierając tym samym paradoksalny okres historii: efektem jego mądrego tworzenia stało się już tylko głupie niszczenie. Im wyżej szybuje jego myśl, tym niżej upada jego dusza.” Historia nam podpowiada, że „istota ludzka godna jest przyszłości”(H. Jonas), choć pewnie sztuka będzie się szamotała z tak pojmowaną antropologią. „Poprzez pracę, sztukę, celebrację ciało ma wyrażać teofaniczny i dialogiczny charakter świata...”(O. Clement). Często moi uczniowie stawiają mi na zajęciach pytanie: „Jak można zdefiniować współczesną sztukę... Co będzie jej treścią... Jakie niesie przesłanie i co, po sobie pozostawi ? Tak postawione pytania są zasadne i zawiera się w nich jakiś zakamuflowany niepokój. Próba odpowiedzi wydaje się szalenie skomplikowana i można ją porównać do wyważania głową drzwi- nie jednych, ale wielu zamkniętych szczelnie od środka. Jak uważny badacz kultury, spoglądam na wiele z tych zjawisk z ogromnym niepokojem, lękiem- momentami z przerażeniem. „Jutro nie jest bezbarwne”- jak mówił G. Apollinaire. Istnieje jednak nadzieja na zrehabilitowanie sztuki- „zmartwychwstanie” odkrycie piękna jaśniejącego na ludzkich twarzach. Kultura wymaga od nas wnikliwego i pokornego obserwowania. Oczekiwania na przemienienie człowieka i świata. Ostatecznie pocieszają mnie słowa P. Evdokimowa: „Jeżeli każdy człowiek stworzony na obraz Boży jest żywą ikoną Królestwa Niebieskiego. W chwili swego wielkiego przejścia Duch Święty lekkim dotknięciem swoich palców muśnie ikonę i ślad tego dotknięcia pozostanie w niej na zawsze.”

W ciągu tych kilkunastu dni odeszły do wieczności trzy bliskie mi osoby. „Śmierć jest niespodzianką, która sprawia, że niepojęte jest to, co możliwe”(P. Valery). Widzę ich twarze i przywołuję w pamięci ich spojrzenia, myśli i ślady, które pozostawili na moim życiu. Pomimo tego, że umiem akceptować kaprysy śmierci, każde jej pojawienie się pozostawia w sercu pustkę. „Ten nieodgadniony uśmiech zmarłych tak pięknie harmonizuje z ich cudownym milczeniem !”(G.Bernanos). Oglądam się za plecy i słyszę słowa Chrystusa: „Zostaw umarłym grzebanie ich umarłych.” Powiedz im jedynie: do zobaczenia jutro ! Jakie to trudne... Dwa dni temu natrafiłem na cytat M. Foucault: „Starożytna filozofia nauczała nas akceptować naszą śmierć. Współczesna filozofia, śmierć innych.” Jako człowiek wiary poszedłbym jeszcze dalej- akceptuję śmierć o tyle, o ile jest portalem uchylającym drzwi wieczności; czasem wpadającym do oceanu istnienia w Istniejącym. Piękno śmierci wyraża się natychmiastowej i zaskakującej zewsząd obecności. Przychodzi i zagląda w oczy, a jej dźwięk kroków zwiastuje gwałtowne pochwycenie i przejście na drugi brzeg. Przeprawiamy się tam bezradni i skrepowani niczym nowo narodzone dzieci. Thanatos o przenikliwym spojrzeniu, uchylający kościstymi dłońmi kotarę życia i zjawiający się jak ktoś, któremu bezpardonowo wolno wszystko. Pocieszające jest to, że jedynym który odebrał władzę śmierci był Chrystus. Zdemaskował jej makabryczny stosunek do człowieka, uszlachetnił jej rysy; stała się siostrą delikatnie muskającą zsiniałą twarz. Tylko tym, którym brakuje wiary w życie po życiu, bywają na łożu śmierci zdruzgotani jej niezapowiedzianą wizytą- jej zamieszkaniem w ostatnim ludzkim oddechu i mętnym spojrzeniu. Ewangelia w wielu nieprawdopodobnych momentach szkicuje sytuacje napełnione życiem- zmartwychwstaniem. „Bóg dokonał nowego stworzenia swoją śliną”- pisał św. Efrem mówiąc o uzdrowieniu niewidomego, jak i o licznych wskrzeszeniach które uczynił Chrystus. Moje serce wypełnia ufność i wiara. Biegnę do grobu, niczym zadyszani apostołowie- aby „ujrzeć i uwierzyć.

 Jako więc wybrańcy Boży- święci i umiłowani- obleczcie się w serdeczne miłosierdzie, dobroć, pokorę, cichość, cierpliwość, znosząc jedni drugich i wybaczając sobie nawzajem... (Kol 3, 12-13).

Miłować bliźniego- to najprostsze do powiedzenia życzenie, a najtrudniejsze do wykonania zadanie. Chcąc odkryć prawdziwą duszę chrześcijaństwa, należy przejść po wewnętrznych tropach miłości. Prawdziwe oblicze uczniów Chrystusa, odsłania się w tym jednym poleceniu Mistrza- zacznij miłować innych ! Świat dzisiejszy, nie chce nawet myśleć o takiej miłości, zawłaszczył sobie prawo do spłycania wszystkiego. „Dziś świat fascynuje się upadkami człowieka. Ludzie chcą podejrzeć grzech, pokazać go w licznych odsłonach- z detalami, z różnych ujęć. Tylko dlatego, aby  odsłonić tę demoniczną stronę twarzy człowieka. W filmie pt. Misja z ust ojca Gabriela, dostrzegając nieuniknioną zagładę Indian Guarani padają dramatyczne słowa: „Nie chcę żyć w świecie, w którym nie ma miejsca na miłość”. Myślę, że potrzeba przywrócenia światu pragnienia miłości; szczególnie dzisiaj, gdzie ma miejsce nienawiść i przemoc, pogardzanie człowiekiem, bezdomność oraz odrzucenie. W różnych miejscach na świecie mamy do czynienia z eskalacją nienawiści, prawem pięści, gwałtem i niesprawiedliwością. Miłość, która powinna wypełniać po brzegi ludzkie serca, została zainfekowana wirusem pogardy, nieufności, wzajemnej wrogości. A przecież jak pisał Dostojewski: „Wszyscy jesteśmy odpowiedzialni za siebie”, powołani do ukonkretnienia pragnienia Jezusa. Wypowiedzieć miłość…, wykrzyczeć ją na wszelkie możliwe sposoby ! Ile nam potrzeba dramatycznych obrazów śmierci, gwałtu, wylanych ludzkich łez ? Dla wielu ludzi to tylko zwyczajne widowisko, naturalnie selekcjonujące matematyczne rachuby. Takie przekonanie towarzyszy ludziom, których serca już dawno zostały opróżnione z miłości. Charles Peguy pisał: „Są tacy, którzy ponieważ nie należą do człowieka, myślą, że należą do Boga. Sądzą, że kochają Boga, ponieważ niczego nie kochają”. Słowa Ewangelii wymagają radykalizmu miłości: „Miłujcie waszych nieprzyjaciół…” Nienawiść jest czymś granicznym, destabilizującym człowieczeństwo- jest jak choroba paraliżująca stopniowo wszystkie najważniejsze organy. „Nienawiść to kwas siarkowy, który rozpuszcza wszelką formę dobroci, a każde subtelne uczucie przemienia w szorstkość i wrogość. Nienawiść to mroźny wiatr, który smaga duszę i utwierdza ją w nieubłagalnym pragnieniu zemsty”. Pragnę świata, w którym ostatnie słowo będzie należało do MIŁOŚCI !

Chcę więc, by mężczyźni modlili się na każdym miejscu, podnosząc ręce czyste, bez gniewu
i sporu (1 Tm 2,8).

Człowiek jest ciałem które można czytać jak otwartą księgę ! „Nie jest konieczne używanie wielu słów, wystarczy trzymać ręce uniesione w górę”- powiada św. Makary. Najstarszą niewerbalną modlitwą chrześcijaństwa był bez wątpienia gest wzniesionych rąk. „Ludzkie ciało jest analogią duszy w porządku widzialno-cielesnym”- rozmyślał R. Guardini. W ciele wyraża się dusza na sposób cielesny jako w swym żywym symbolu. Już Orygenes żyjący wiele wieków temu mówił o człowieku pobożnym „noszącym na ciele obraz owej szczegółowej właściwości, wiążącej się w czasie modlitwy z duszą.” Człowiek jako dusza w ciele, wypowiadająca się na zewnątrz w prostodusznej liturgii gestu- „ekstazie wiary.” Eucharystię w tradycji bizantyjskiej otwiera przynaglenie diakona: „Stańmy dobrze, stańmy z bojaźnią, stańmy z uszanowaniem !” Stanąć w relacji do Boga życia. Ślady postaci orantów odkrywamy już w najstarszych kulturach i religiach. W Starym Testamencie  Izraelici modlili się z podniesionymi rękami (Ps 63,5). Ręce Mojżesza były wzniesione kiedy jego lud walczył o obiecany przez Boga skrawek świętej ziemi. Chrześcijaństwo w najgłębszym spektrum znaczeń będzie postrzegało gest wyznawców podnoszących dłonie ku górze. Orant stanie się personifikacją modlitwy, naśladując odkupieńczy i rezurekcyjny gest Chrystusa. Jest to również gest rozciągniętego na krzyżu łotra, przed którym Odkupiciel otworzył bramy Raju. Będzie to postawa na wskroś paschalna „idealny obraz zbawionych dusz stojących przed obliczem Boga,” czy jak pisał O. Casel „przedstawienie chrześcijańskiego zjednoczenia z Bogiem i zbawienia chrześcijańskiego, które ma swe źródło w tajemnicy Chrystusa.” Człowiek niejako „dotyka” nieba jako tronu i mieszkania Boga, błagając Go o łaskę i dary, które chce przyjąć swoimi szeroko wyciągniętymi, otwartymi rękoma. Przedstawienia orantów zaludniły sztukę wczesnochrześcijańską- pełną nadziei i żarliwości wizualną katechezę prześladowanych uczniów Chrystusa. Malowidła ścienne, sarkofagi, płyty nagrobne- na nich odbijał się wzorzec człowieka imitującego Chrystusa Ukrzyżowanego i Zmartwychwstałego- „dusz pociągniętych pięknem Chrystusa”(Teolept z Filadelfii). W tej formie modlitwy, Kościół oddychał wolnością i wyczekiwał powtórnego przyjścia Pana. Człowiek stawał się istotą eucharystyczną, pokładającą ufność w Bogu ocalającym i podnoszącym ku górze. Przestrzeń naznaczona śmiercią była przeobrażona siłą wiary w nieustanne przeżywanie wielkanocnego poranka- triumfu życia nad rozpaczą śmierci. W liturgii, która oznacza dzieło wspólne kapłan i wierni w odpowiednich miejscach podnoszą ku górze dłonie. Antycypują starożytny język wiary i pogłębiają między sobą komunię miłości. Dłonie stają jakby pochodniami rozświetlającymi zalegającą wokół ciemność. Dłonie zamiast zagarniać coś dla siebie- rozpostarte czekają na dar z wysoka- strugę miłości, uśmiech spoglądającego Boga. Noe na jednym z malowideł w katakumbach podnosił ręce i wypuszczał gołębice. Powtarzał to wiele razy, aż przyniosła w dziobie gałązkę oliwną zwiastując ocalenie. Orant ujrzał horyzont ziemi- nowy ląd nad którym wzeszła tęcza troskliwego Wybawcy.

Drogocenna jest w oczach Pana śmierć Jego Wyznawców. Nawet najbardziej nieludzkie okrucieństwo nie zniszczy religii zbudowanej na tajemnicy krzyża Chrystusa- Leon Wielki.

Kilka dni temu przywołałem postać męczennika z pierwszych wieków chrześcijaństwa świętego Ignacego z Antiochii. Chrześcijaństwo zrodziło się jako religia męczenników ! Dzisiaj liturgia z oddali wieków stawia przed nami postać kobiety- pięknej młodej i odważnej dziewicy o imieniu Agata. Po grecku jej imię znaczy tyle, co szlachetna, wspaniała, dobra- agathe. Cudowna istota, która przywołując piękne zdanie św. Grzegorza z Nazjanzu „doznała rany od strzały i poznała miłość Oblubieńca.” Drogocenny kamień Kościoła wtopiony w mozaikę ukazujących tych ludzi którzy własną krwią potwierdzili wyznanie wiary w Chrystusa. Urodziła się w 235 roku w Katynii we Włoszech, gdzie poniosła też śmierć męczeńską ok. 251 roku za panowania cesarza Decjusza. Pragnąc pozostać dziewicą oddaną jedynie Bogu, odrzuciła ona ofertę małżeńską prefekta Sycylii Kwincjana. Ta odmowa przyniosła dramatyczny obrót spraw. Została pojmana i poddana przerażającym torturom. Za nim okaleczono jej ciało, oddano ją do domu publicznego. Nie złamano jej, a nie pozbawiono godności. Zachowała dziewictwo i nie wyparła się wiary. Uwięzionej i odseparowanej od świata, obcięto piersi. Według tradycji po wielu zadanych cierpieniach, zmarła w więzieniu. „Zmieniła się w Tego, którego widziała” (św. Grzegorz Wielki). Doznajac niewyobrażalnych cierpień, oczyma duszy widziała Tego, który był „otoczony światłem, pięknem duchem i nieopisaną siłą”(Atenagoras z Aten). W tekstach liturgicznych przeznaczonych na dzień świętej czytamy: „Nieskalane zachowałaś ciało dla Chrystusa Oblubieńca twego, ozdobiona dziewictwa cnotami, Agato, oblubienico Boża, oraz opromieniona męczeńskim blaskiem, w przybytku Boskim znalazłaś sobie miejsce.” Już najstarsza tradycja ikonograficzna próbowała w najdrobniejszych szczegółach zrekonstruować jej życie, zmagania i drogę męczeństwa. Najczęściej trzyma ona piersi w misce, odcięte podczas tortur; inne atrybuty to: narzędzia tortur podobne do szczypców, pogrzebacz, pochodnia lub świeca, czasami również płonący dom. Wpisuje się ona korowód świętych niewiast, które u początku rozwoju Kościoła zdobyły się na szlachetne i heroiczne świadectwo. Jej wstawiennictwo towarzyszyło mieszkańcom Katanii przez całe wieki, szczególnie wtedy kiedy przebudzał się do życia wulkan Etna. Według legendy, welon Agaty powstrzymał płonący podczas wybuchu wulkanu strumień lawy. Z tego też względu patronuje ona jako ta, która skutecznie zapobiega wszelkim kataklizmom. Pocieszenia u Niej szukają również amazonki- kobiety, które w wyniku choroby utraciły piersi. W tradycji polskiej Agata ma również szczególne miejsce. W dzień Jej wspomnienia w świątyniach błogosławi się chleb i sól. Chleb jako nieodzowny element posiłku, odsyła do pokarmu jakim jest Eucharystia „Chleba żywego, który zstąpił z nieba.” Sól jest elementem konserwującym i dodającym smaku. Człowiek ma być „posolony solą” aby był smacznym dla świata- „wy jesteście solą ziemi.” Według świętego Hieronima również sam Chrystus jest „niebiańską solą,” ponieważ przenika swoją życiodajną siłą całą rzeczywistość. Jego obecność egzorcyzmuje świat ze zła i otwiera na dobro.  

Ps 51 

Stwórz, Boże, we mnie serce czyste
i odnów we mnie moc ducha.
Nie odrzucaj mnie od swego oblicza
i nie odbieraj mi świętego ducha swego.

Serce jest szczególnym miejscem „gdzie sam Bóg ma dostęp i gdzie dokonuje się spotkanie człowieka z Bogiem”. W tekstach Nowego Testamentu serce jest ośrodkiem wszystkiego, co jest z ducha. Wiara nie jawi się jak sfera myśli, uczuć, czy intuicji, ale wyłącznie serca. „Miłość Boża rozlana jest w sercach naszych przez Ducha Świętego, który nam został dany” (Rz 5,5). Jednocześnie serce ucieleśnia „świętość ukrytą w głębinach każdej ludzkiej duszy”. Serce jako miejsce spotkania, nawiedzenia, przebóstwienia; organ duchowych możliwości poznawczych: „Dobrze widzi się tylko sercem, najważniejsze jest niewidoczne dla oczu”- pisał Exupery w Małym Księciu. Aby spotkać Boga trzeba wejść w głąb własnego serca do najskrytszej, tajemnej i niezniszczalnej komnaty, aby odnaleźć duchowy skarb. Według Marka Mnicha, to o tym ukrytym skarbie wspomina w swoim nauczaniu Chrystus: „Królestwo Boże jest pośród was” (Łk 17,21), lub kiedy mówi o „dobrym skarbcu swego serca” (Łk 6,45). W duchowości wschodniej często pojawia się problem serca. Wiara która rodzi się w głębi serca, jak również realizacja życia duchowego której impuls nadaje rytm bicia serca. Serce jest również przestrzenią przechowywania uczuć i pamięci o Bogu- sanktuarium mistycznych poruszeń, rozedrgania duszy, ale również duchowej walki. „Serce jest jak małe naczynie. Chociaż są w nim smoki i lwy, jak i zatruwające jadem stworzenia oraz wszelkie rodzaje nieprawości, są w nim także wyboiste ścieżki i wielkie przepaści- to jest w nim również Bóg, są aniołowie, jest życie i Królestwo, jest światło, są aniołowie, są niebiańskie miasta i skarby łaski: jest w nim wszystko” (św. Makary). Często mistycy stawiali pytania: mamy oczy którymi widzimy świat, uszy które wychwytują dźwięki, rozum który analizuje rzeczywistość i oddziela fałsz od prawdy. Zatem jaka zdolność pozwala nam dostrzec Boga ? Wielu mistyków odpowie jednogłośnie: tym duchowym organem jest przeobrażone miłością serce. „Jeśli wiara jest relacją do osobowego Boga- rozmyślał Boris Wyszesławcew- wynika z tego, że wobec Bóstwa nie jest możliwa żadna inna relacja, jak tylko relacja w głębi jestestwa, w głębi serca. Bóg bowiem, jest dotykalny tylko dla serca”.  Średniowieczny mnich Durandus, nazywał serce mistycznym ołtarzem, na którym cielesne popędy, oczyszczane ogniem Ducha Świętego i uszlachetnione uczynkami miłości, są składane Bogu w ofierze. Benedyktyn Henri le Saux, pojmował serce jako „miejsce naszego pochodzenia, w którym dusza niejako wychodzi z Bożych rąk i budzi się dla samej siebie”. Tylko przebudzone serce, staje się zdolnością do uchwycenia bliskości Boga. „Zajrzałem w swoje serce; to tam dostrzegłem Go; Nie było Go nigdzie indziej”. Dlatego psalmista woła do Boga o dar czystego serca- przejrzystego, lśniącego niczym tafla wody. To przestrzeń odzyskania nadziei, odkrycia duchowego celu, odnalezienia ukrytego skarbu. „Serce niezgłębione”- zwornik transcendencji, w której stworzenie spotyka się ze Stwórcą. Wątła miłość człowieka odpowiada na wielką miłość Boga. Chodzi oto, aby zstąpić w głębię serca- a w niej odnaleźć Boga.

Łk 2, 29-35

  «Teraz, o Władco, pozwalasz odejść słudze Twemu w pokoju, według Twojego słowa. Bo moje oczy ujrzały Twoje zbawienie, które przygotowałeś wobec wszystkich narodów: światło na oświecenie pogan i chwałę ludu Twego, Izraela». A Jego ojciec i Matka dziwili się temu, co o Nim mówiono. Symeon zaś błogosławił ich i rzekł do Maryi, Matki Jego: «Oto Ten przeznaczony jest na upadek i na powstanie wielu w Izraelu, i na znak, któremu sprzeciwiać się będą – a Twoją duszę miecz przeniknie – aby na jaw wyszły zamysły serc wielu».

Święto obchodzone drugiego lutego wprowadza nas w dwie ważne tajemnice: spotkanie z Symeonem i Ofiarowanie w Świątyni Jerozolimskiej. Te dwie narracje są ze sobą powiązane w sposób nierozłączny; wyrażają prawdę o tym, że Bóg przychodzi do człowieka, a człowiek spotyka Boga. Dla mnie osobiście to Święto Światła- Syn Człowieczy „Bóg z Boga. Światłość ze Światłości” zstępuje w życie ludzi i rozszerza granice „Miejsca Najświętszego”, uobecniając się w całej pełni poznania. „Szczęśliwe oczy, które widzą to, co wy widzicie. Bo powiadam wam: Wielu królów pragnęło ujrzeć to, co wy widzicie, a nie ujrzeli…” Czyż liturgia nie jest zstępowaniem światłości ? Miał rację św. Grzegorz z Nyssy mówiąc: „Zbliżając się do światła dusza staje się światłością”. Ofiarowanie to początek rozszerzającej się na człowieka i świat światłości. Jej eksplozją będzie późniejsze Przemienienie i Zmartwychwstanie. „Światłość Zmartwychwstania będzie spowijać Kościół- jak pisał o. Bułgakow- a radość paschalna i zwycięstwo nad śmiercią będzie go wypełniać”. Ten blask wieczności zapowiadał pokorny Symeon- człowiek oczekiwania i nadziei. „Duch Święty objawił mu, że nie umrze, zanim nie zobaczy Mesjasza Pańskiego”. Duch Święty rozświetlił jego zmysły, obdarował natchnieniem i wyreżyserował spotkanie, które stało się Epifanią ! „Poprzez Ducha Świętego poznajemy Chrystusa, Syna Bożego a przez Syna kontemplujemy Ojca” (św. Jan z Damaszku). Dlatego Święto Ofiarowania jest zarazem Świętem Objawienia, teofanią Słowa, które stało się ciałem; jest teofanią czterdziestego dnia. Ten podniosły fakt staje się źródłem do uwielbienia Boga; naszą radością spotkania: „My także radujemy się ze spotkania ze Zbawicielem”- wyśpiewuje podniośle kapłan w prefacji. „Jak Bogurodzica, Dziewica niepokalana, niosła w swoich ramionach Światło prawdziwe idąc na spotkanie tych, którzy pozostawali jeszcze w mroku śmierci, tak też i my oświeceni jego promieniami i trzymając w reku widoczny dla wszystkich płomień pośpieszajmy naprzeciw tego, który jest prawdziwym światłem…” (św. Sofroniusz). My jesteśmy w gronie uprzywilejowanych na których twarzach i duszach lśni blask obecności Pana. Stąd w tym dniu chrześcijanie przynoszą świece; pod tym symbolem wyraża się niezwykle istotna prawda: „Człowiek mający oświecenie osiąga wieczne szczyty, już na ziemi wszystko staje się cudem” (św. Grzegorz Palamas). Procesja ze świecami ma również swoją historyczną genezę. Papież Sergiusz I, kierując się zmysłem wiary, ustanowił, że Eucharystia sprawowana w Rzymie w bazylice Santa Maria Maggiore zostanie poprzedzona procesją, która będzie wychodziła z Forum Romanum. Procesja przechodziła uliczkami Rzymu, a wierni w rękach nieśli zapalone świecie woskowe- gromnice. „W X wieku na terenie Niemiec obchody tego święta rozpoczynały się błogosławieniem świec, a w wielu krajach święto przyjęło poetycką nazwę Matki Bożej Gromnicznej” (P. Rouillard). Ze Świętem Ofiarowania związany jest cały szereg pobożnych i przenikniętych prostą pobożnością ludu obyczajów. Pobłogosławioną w kościele świece przechowywano w domu, obchodzoną z nią pola, zagrody, stodoły. Wylewano krople wosku na groby zmarłych, czy zatrzymywano się na chwilę przy pasiekach, aby pszczoły każdego roku wyrabiały ów szlachetny materiał. Świece umieszczano w domu wysoko na szafie lub na domowych ołtarzyku przy świętych ikonach czy dewocyjnych obrazach. Zapalano ją w chwilach niebezpieczeństw, podczas burzy, pożarów, choroby, wojny czy śmierci. Wkładano ją w dłonie zmarłego- niczym zaopatrując go w ostatnią drogę. Wszystkie te gesty świadczyły o tym, że człowiek nosił w sobie potrzebę bliskości Boga. Wszystko to stanowiło tęsknotę za życiem wiecznym, którego ślady odkrywało się na ziemi. Miał rację Bierdiajew: „Człowiek niesie w sobie zupełnie odmienny świat, niezrozumiały do końca dla kogoś drugiego”. Ten człowieczy świat ostatecznie zostanie rozjaśniony w pełni ostatecznego spotkania z Chrystusem- spowitym blaskiem nowego eonu.

I otrze z ich oczu wszelką łzę, a śmierci już odtąd nie będzie (Ap 21,4).

W Kościele starożytnym pierwszą i najbardziej wyrazistą drogą świętości było męczeństwo. Dynamizm pierwotnego chrześcijaństwa był silnie naznaczony kultem męczenników- odwagą ich świadectwa. Krew młodego Kościoła wsiąkająca w areny rzymskich miast, nasyciła pogański świat nową jakością życia, porywem ewangelicznego radykalizmu; huraganem który miał wywrócić antyczny świat. Męczennikiem mógł stać się każdy w świecie zamętu i jawnie prowadzonej wojny przeciwko tym, których jedynym orężem była siła miłości do Chrystusa. Wydarzenie z Golgoty miało swoje przedłużenie w gehennie kobiet, dzieci i mężczyzn, denuncjowanych i rzucanych na pożarcie dzikich zwierząt ku uciesze zamroczonych nienawiścią i obojętnością gapiów. „Cały ten okres był jednym nieprzerwanym pasmem zamętu i nieszczęść”- pisał E. Gibbon, historyk opisujący schyłek Cesarstwa Rzymskiego. Imperium rządzili nieudolni władcy, którzy mieli fobię na punkcie chrześcijan i przypisywali im wszelkie możliwe nieszczęścia. Chrześcijanie od samego początku unikali publicznych ceremonii, podczas których oddawano cześć bogom Rzymu. Gdy było ich coraz więcej, ich nieobecność była niemożliwa do ukrycia, co poczytywano za obrazę cesarstwa. Imperium które uchodziło za najbardziej tolerancyjne twór starożytności, miało problem z grupą ludzi których Bóg stał się człowiekiem, umarł i zmartwychwstał. W zachowanych z III wieku tekstach opisujących życie wielu chrześcijan, odnajdujemy poruszające historie męczeństwa, które podrywały licznych ludzi ku nowej religii- głoszącej wolność i miłość. Na początku II wieku Ignacy z Antiochii- mistyk i męczennik- nawoływał Filadelfian, by naśladowali Chrystusa, jak On naśladował swego Ojca. „Dla pierwszych chrześcijan śmierć w zasadzie jakby nie istniała. Rzucali się oni nieprzytomnie w objęcia zmartwychwstałego Chrystusa, a przez Niego ich śmierć stawała się triumfem życia”(O. Clement). Męczennicy stawali się darem- „eucharystią”- wchodzili w najgłębszą miłosną więź z Chrystusem Oblubieńcem. „O błogosławieni męczennicy, ludzkie grona winnicy Bożej, waszym winem pijany jest Kościół”- w Hymnie do męczenników składał słowa Rabula z Edesy. Tak to przeżywał również wspominany dzisiaj w kalendarzu liturgicznym święty Ignacy z Antiochii. Niezwykle pobożny biskup i światły uczony „rodowity Grek, dla którego greczyzna stanowiła język jego duszy, wyraz jego uczuć, kultury i sposobu myślenia”(A. Hamman). Około roku 105, za panowania cesarza Trajana, został uwięziony wraz z grupą innych chrześcijan i skazany na rozszarpanie przez dzikie zwierzęta na arenie w Rzymie. Jakże poruszające są jego listy kierowane do współwyznawców; podtrzymujące ich na duchu i świadczące o sile życia wobec opresyjnej nienawiści: „ja umieram za Boga z własnej woli... Pozwólcie mi stać się żerem dzikich zwierząt, przez które mogę posiąść Boga. Pszenicą jestem Bożą, a zmielony zwierzęcymi zębami, okażę się czystym chlebem Chrystusa i powstanę z Nim wolny.” Brakuje słów, żeby oddać wielkość tego człowieka w obliczu mającej nadejść śmierci. „Pragnienie śmierci: w opisach męczeństwa, w lakonicznych „aktach” nie ma ani patosu, ani zachwytu. Jest jednak świetliste, wszystko zwyciężające przekonanie o zwycięstwie odniesionym przez Chrystusa nad śmiercią i o wyższości autentycznego życia- z Nim i w Nim- nad życiem tego świata, „postać którego przemija”(A. Schmemann). Droga męczeństwa chrześcijaństwa nigdy się nie zakończyła, trwa ona nieustannie, stając się najbardziej wiarygodnym przesłaniem o obecności Boga, który wraz ze swoimi dziećmi wydaje siebie w ofierze za życie świata.